H ναυτιλία αποτελεί ανά το παγκόσμιο την αθέατη δύναμη αλλά και τον παράγοντα κλειδί του διεθνούς εμπορίου και της παγκόσμιας οικονομίας, μεταφέροντας αδιάκοπα το μεγαλύτερο μέρος των εμπορευμάτων που κινούν τον σύγχρονο κόσμο. Για την Κύπρο, ένα μικρό νησιωτικό κράτος με στρατηγική θέση σε νευραλγικό σημείο της Μεσογείου, η ακμάζουσα τα τελευταία χρόνια ναυτιλιακή βιομηχανία καθιστά τον τομέα όχι απλώς ένα κρίσιμο πυλώνα, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι για την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας και της ευημερίας των πολιτών της. Παράλληλα, ενισχύεται ο ρόλος της χώρας ως ένα αξιόπιστο και ελκυστικό διεθνές ναυτιλιακό κέντρο.
Ωστόσο, καθώς η τεχνολογία προστίθεται σε κάθε σύστημα, διαδικασία και δραστηριότητα της ναυτιλιακής βιομηχανίας, από τα συστήματα πλοήγησης (GPS και ECDIS), μέχρι τις επικοινωνίες πλοίου-ξηράς, τις διαδικασίες εφοδιαστικής αλυσίδας αλλά και τα αυτοματοποιημένα συστήματα ελέγχου μηχανημάτων, ένας νέος, συνήθως αόρατος κίνδυνος κάνει την εμφάνισή του: η κυβερνοαπειλή.
Ο Αόρατος Κίνδυνος
Για πολλούς, η κυβερνοασφάλεια φαντάζει κάτι αφηρημένο, που αφορά υπολογιστές και εταιρικά δίκτυα. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Μια κυβερνοεπίθεση μπορεί να προκαλέσει απώλεια ελέγχου σε ένα πλοίο, να οδηγήσει σε σύγκρουση, ή/και να προκαλέσει οικονομικές ζημιές, καθυστερήσεις και προβλήματα στη μεταφορά εμπορευμάτων και επιβατών.
Τα πλοία σήμερα δεν είναι απλά μεταφορικά μέσα – είναι σύνθετα ψηφιακά συστήματα, τεράστιοι πλωτοί υπολογιστές που βασίζουν τις περισσότερες λειτουργίες τους, καθώς και την επικοινωνία τους με την ξηρά, σε λογισμικά και συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτά περιλαμβάνουν τόσο συστήματα Πληροφορικής (IT - Information Technologies) για τη διαχείριση πληροφοριών, όσο και συστήματα Επιχειρησιακής Τεχνολογίας (OT - Operational Technologies) για τον έλεγχο φυσικών λειτουργιών και μηχανημάτων, όλα βασισμένα σε ψηφιακά δίκτυα. Παρόμοια λογισμικά και ψηφιακά δίκτυα χρησιμοποιούνται και σε λιμάνια, εταιρείες διαχείρισης πλοίων, και γενικά σε ολόκληρη την υποδομή που στηρίζει τον τομέα της ναυτιλίας.
Επιπλέον, πολλά από αυτά τα λογισμικά είναι πεπαλαιωμένα και δεν σχεδιάστηκαν με γνώμονα την κυβερνοασφάλεια. Εξίσου ανησυχητικό είναι ότι, ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού του ναυτιλιακού τομέα, που εργάζεται κυρίως στην θάλασσα, δεν έχει αναπτύξει κουλτούρα κυβερνοαφάλειας. Επίσης, δεν έχει λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση για την διαχείριση και προστασία αυτών των σύνθετων ψηφιακών οικοσυστημάτων, καθώς και ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για καλές πρακτικές προστασίας από τις αυξανόμενες κυβερνοαπειλές.
Απειλή αλλά και Ευκαιρία για Βελτίωση
Παρά τις σημαντικές προκλήσεις που θέτει η κυβερνοασφάλεια στον ναυτιλιακό τομέα, το θετικό είναι ότι ο κλάδος αφυπνίζεται. Η αυξανόμενη αναγνώριση των κινδύνων οδήγησε τα τελευταία χρόνια σε σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας στη ναυτιλία, και δημιουργώντας μοναδικές ευκαιρίες για καινοτομία και ανάπτυξη.
Ο IMO (International Maritime Organisation) απαιτεί από το 2021 την ενσωμάτωση της κυβερνοασφάλειας στις διαδικασίες και λειτουργίες κάθε πλοίου, μέσω του κώδικα ISM (International Safety Management). Έτσι, διασφαλίζεται ότι η διαχείριση ψηφιακών κινδύνων αποτελεί μέρος των καθημερινών λειτουργιών. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδίδει κατευθυντήριες γραμμές για κυβερνοασφάλεια και προωθεί τη χρήση κοινών πρακτικών ασφαλείας και συστημάτων ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ λιμένων, κρατών και ναυτιλιακών εταιρειών.
Ακόμη, η ανανεωμένη ευρωπαϊκή οδηγία NIS2, επεκτείνει τις υποχρεώσεις κυβερνοασφάλειας στον ναυτιλιακό τομέα. Προσθέτει ως κρίσιμες υποδομές, εταιρείες διαχείρισης πλοίων, ναυτιλιακές εταιρείες και άλλους οργανισμούς που αποτελούν μέρος του ναυτιλιακού οικοσυστήματος. Η εφαρμογή της οδηγίας NIS2 επιβάλλει μια πιο αυστηρή και οργανωμένη προσέγγιση στη διαχείριση κυβερνοκινδύνων, με συγκεκριμένα ελάχιστα πρότυπα ασφάλειας που πρέπει να πληρούνται.
Πανεπιστήμια, ναυτικές ακαδημίες και ναυτιλιακές σχολές ενσωματώνουν πλέον στην εκπαίδευσή τους προγράμματα ενημέρωσης για την κυβερνοασφάλεια, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη μιας κουλτούρας κυβερνοασφάλειας στον τομέα της ναυτιλίας. Παράλληλα, η δημιουργία εκπαιδευτικών πλατφορμών, όπως εικονικά περιβάλλοντα προσομοίωσης επίθεσης και άμυνας (cyber ranges), βοηθούν τα πληρώματα και τα στελέχη να εξασκηθούν σε ρεαλιστικά σενάρια κυβερνοεπιθέσεων. Αυτό τους εκπαιδεύει χωρίς ρίσκο και ενισχύει την ετοιμότητά τους για έγκαιρη ανίχνευση και αναχαίτιση τέτοιων επιθέσεων.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί διεθνή κέντρα ελέγχου και συνεργασίας, όπως το NORMA Cyber, το MTS-ISAC και το Singapore Maritime Cyber Assurance and Operations Centre. Παράλληλα, πραγματοποιούνται παγκόσμιου επιπέδου συνέδρια και συναντήσεις, όπου παρουσιάζονται ανανεωμένα στοιχεία για τις νέες απειλές και τους αναδυόμενους φορείς κυβερνοεπιθέσεων ("emerging threat actors"), καθώς και τρόποι προστασίας, αποτελεσματικής αντιμετώπισης και αναχαίτισης τέτοιων επιθέσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, γίνεται εις βάθος ανάλυση πραγματικών περιστατικών κυβερνοασφάλειας στον ναυτιλιακό τομέα, με σκοπό τη διάχυση γνώσης και την ενίσχυση της ετοιμότητας του κλάδου.
Η Κύπρος, έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας στον ναυτιλιακό τομέα, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η Αρχή Ψηφιακής Ασφάλειας, ως η αρμόδια εθνική αρχή για την κυβερνοασφάλεια, πέρα από την εφαρμογή της Οδηγίας NIS2, συμμετέχει και σε συγχρηματοδοτούμενα έργα από την Ε.Ε. Σε αυτά περιλαμβάνεται το CY-TRUST (CYpriot secToRial secUrity operationS cenTres) που στοχεύει στη δημιουργία Τομεακών Κέντρων Ασφάλειας Πληροφοριών (SOCs), με ένα από τα πρώτα τομεακά SOC, να αφορά τον ναυτιλιακό τομέα. Επίσης, το SecAwarenessTruss που επικεντρώνεται στην εκπαίδευση κυβερνοασφάλειας για οργανισμούς που διαχειρίζονται κρίσιμες υποδομές χρησιμοποιώντας ρεαλιστικά περιβάλλοντα προσομοίωσης (cyber ranges) για την ενίσχυση πρακτικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων απόκρισης. Επιπλέον, η Αρχή Ψηφιακής Ασφάλειας συμμετέχει σε ετήσιες συναντήσεις της Ομάδας Εργασίας Κυβερνοασφάλειας 3+1 (CSWG), που αποτελείται από την Κύπρο, την Ελλάδα, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στόχος της είναι η προώθηση της συνεργασίας και εξερεύνηση κοινών λύσεων για την αντιμετώπιση κυβερνοκινδύνων στον ναυτιλιακό και ενεργειακό τομέα.
Υπό αυτό το πρίσμα, τους τελευταίους μήνες έχουν ενταθεί οι προσπάθειες της Αρχής για συνεργασία τόσο σε εθνικό όσο και περιφερειακό επίπεδο, ενθαρρύνοντας την επικοινωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Στόχος είναι η δημιουργία ενός περιφερειακού κέντρου συντονισμού για την κυβερνοασφάλεια στη ναυτιλία. Αυτό το κέντρο θα παρέχει πληροφορίες για τις απειλές (threat intelligence), εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση, καθώς και προώθηση της καινοτομίας και ανάπτυξη κατευθυντήριων οδηγιών, με πλήρη εναρμόνιση με τους ισχύοντες κανονισμούς, με απώτερο σκοπό τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση των κινδύνων κυβερνοασφάλειας του τομέα.
Θεμελιώνοντας τη Ναυτιλιακή Ανθεκτικότητα στην Ψηφιακή Εποχή
Η κυβερνοασφάλεια δεν αποτελεί πια ένα απλό τεχνικό ζήτημα για τους ειδικούς, αλλά μια στρατηγική προτεραιότητα για ολόκληρη τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Η μετάβαση από την αντίδραση στην πρόληψη έναντι του «αόρατου εχθρού» έχει ξεκινήσει.
Η πρόκληση μεγάλη, αλλά τα βήματα είναι ενθαρρυντικά. Με κατάλληλη εθνική και διακρατική συνεργασία, σωστή προετοιμασία και κουλτούρα ευθύνης, η ναυτιλία μπορεί να μετατραπεί σε παγκόσμιο πρότυπο ψηφιακής ανθεκτικότητας.
